WISC-V, 6 ile 16 yaş arası çocuklar için en yaygın başvurulan ölçme araçlarından biridir. Sözel ifade becerilerinden görsel algıya, işlemleme hızından mantıksal düşünmeye kadar farklı alanlarda veri sunar. Uygulaması uzman bir psikolog tarafından birebir gerçekleştirilir ve yaklaşık 1–1.5 saat sürer.

WAIS-IV ise ergenlik sonrası bireylerin bilişsel profillerini ortaya çıkarmak için kullanılır. 16 yaş ve üzerindeki bireylerde, özellikle akademik ya da mesleki değerlendirmelerde sıklıkla tercih edilir. Testin kapsamı oldukça geniştir ve dört temel alanda zihinsel işleyişi ele alır.

Stanford-Binet Testi, 2 yaşından itibaren uygulanabilmesi sayesinde hem erken çocukluk döneminde hem de ileri yaş gruplarında değerlendirme yapma olanağı sunar. Özellikle üstün zekâ ya da gelişimsel farklılıkların saptanmasında güvenilir sonuçlar verir.

Leiter-3, dilsel becerileri sınırlı bireylerde tercih edilen kültürden bağımsız bir ölçektir. Görsel-işitsel değil, yalnızca görsel performansa dayalı olması sayesinde özel gereksinimi olan çocuklarda kullanıma uygundur.

Soyut düşünme kapasitesini ortaya koymak için kullanılan Raven’s Progressive Matrices, bireyden karmaşık desenler arasında mantıksal ilişkileri bulmasını ister. Sözsüz bir test olduğu için farklı yaş ve kültür gruplarında karşılaştırmalı analizlere de imkân tanır.

Alternatif bir değerlendirme modeli olan CAS Sistemi, klasik IQ testlerinin ötesine geçerek bireyin bilişsel süreçlerindeki işleyişi (örneğin dikkat ya da planlama becerisi) daha ayrıntılı ele alır. Özellikle öğrenme güçlüğü tanısı olan bireylerde tercih edilir.

Erken çocukluk dönemine özgü uygulamalardan biri olan Denver II, zekâyı doğrudan ölçmez; ancak 0–6 yaş arasındaki çocukların gelişimsel ilerleyişi hakkında fikir verir. Zihinsel kapasitenin yanı sıra sosyal-duygusal ve motor alanlarda da gözlem yapılır.

1. Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği (RSES)

Yaş grubu: 12 yaş ve üzeri

İçerik: Bireyin kendine yönelik genel değerlendirmesini ölçmeye yönelik hazırlanmış 10 maddelik kısa bir formdur.

Uygulama: Katılımcı, kendisiyle ilgili çeşitli yargılara katılıp katılmadığını belirtir.

Özellik: Alanda yaygın şekilde kullanılan, geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları yapılmış bir araçtır.

2. Coopersmith Benlik Saygısı Envanteri (CBSEI)

Yaş grubu: 7–15 yaş (çocuk ve ergen formu), 16 yaş ve üzeri (yetişkin formu)

İçerik: Benlik algısı; sosyal ilişkiler, aile ortamı, akademik başarı ve kişisel yeterlik gibi başlıklar altında incelenir.

Uygulama: Yaklaşık 50-58 maddelik bir formdur. Katılımcı, kendini tanımlayan ifadeleri “doğru” ya da “yanlış” şeklinde işaretler.

Özellik: Özellikle gelişim çağındaki çocuk ve gençlerde kullanımı yaygındır.

3. Piers-Harris Çocuk Benlik Kavramı Ölçeği (Piers-Harris 2)

Yaş grubu: 7–18 yaş

İçerik: Çocukların benlik algılarını davranış, sosyal kabul, okul başarısı gibi alt başlıklarda değerlendiren 60 maddelik bir özbildirim formudur.

Uygulama:“Bana uyar” / “Bana uymaz” biçiminde yanıtlanır.

Özellik: Okul temelli uygulamalarda ve psikolojik danışmanlıkta sık tercih edilir.

4. Çocuklar İçin Benlik Saygısı Envanteri (Self-Esteem Inventory for Children)

Yaş grubu: 6–14 yaş

İçerik: Görsel ve sözel materyallerle desteklenen uygulama; çocuğun kendisiyle ilgili duygu, düşünce ve değerlendirmelerini ortaya koyar.

Uygulama: Gelişimsel düzeye uygun bireysel uygulamalarla gerçekleştirilir.

Özellik: Erken yaş grubunda benlik algısı üzerine çalışmalarda kullanılır.

5. Kendilik Algısı Profili (Harter’s Self-Perception Profile)

Yaş grubu: 8–18 yaş

İçerik: Akademik, sosyal, fiziksel ve genel benlik algısını karşıt ifadeler üzerinden değerlendirme mantığına dayanır.

Uygulama: Her madde, çocuğa iki farklı çocuk örneği sunularak yapılır; çocuk kendisine en yakın geleni seçer.

Özellik: Klinik ve akademik alanlarda çok yönlü değerlendirme sağlar.

6. Tennessee Benlik Kavramı Ölçeği (TSCS)

Yaş grubu: 12 yaş ve üzeri

İçerik: Fiziksel, sosyal, kişisel, ahlaki ve akademik alanlarda bireyin kendine dair düşüncelerini analiz eden 100 maddelik kapsamlı bir formdur.

Uygulama: Katılımcı, çeşitli yargılara ne ölçüde katıldığını derecelendirerek yanıtlar.

Özellik: Derinlemesine analiz için uygundur; ancak zaman açısından daha uzun bir uygulama gerektirir.

1. Öfke İfade Tarzı Ölçeği (STAXI)

Yaş 15 yaş ve üzeri

Bu ölçek, bireylerin öfke düzeylerini ve öfke ile başa çıkma yollarını değerlendirmek için geliştirilmiştir. Sürekli öfke eğilimi, anlık öfke düzeyi ve öfkenin içe ya da dışa yönelimi gibi alt başlıkları içerir. Katılımcılar 34 maddelik bir formu doldurur; yanıtlar 4 dereceli bir puanlama sistemiyle değerlendirilir. Klinik uygulamalarda ve araştırmalarda sıkça tercih edilir.

2. Çocuklar İçin Öfke İfade Tarzı Ölçeği (ÇÖİTÖ)

Yaş 9–14 yaş

Bu araç, çocukların öfkeyi nasıl yaşadığını ve hangi yollarla ifade ettiğini belirlemeye yardımcı olur. Yaklaşık 20–30 maddelik anket çocuklar tarafından doldurulur ve tepkiler "bana uyar/uymaz" şeklinde değerlendirilir. Psikolojik danışma süreçlerinde etkili bir izleme aracıdır.

3. Çok Boyutlu Okul Öfke Envanteri (MSAI)

Yaş 11–18 yaş

Öğrencilerin okul ortamında yaşadığı öfkeye dair nedenler, tepkiler ve başa çıkma biçimlerini çok yönlü olarak değerlendirir. Yaklaşık 30–40 maddeden oluşur. Okul temelli psikolojik destek çalışmalarında yararlanılır.

4. Buss–Perry Saldırganlık Ölçeği (BPAQ)

Yaş 12 yaş ve üzeri

Fiziksel ve sözel saldırganlık, düşmanlık ve öfke düzeylerini ölçen kapsamlı bir özbildirim testidir. 29 maddelik form, bireylerin saldırganlık eğilimlerini daha iyi anlamayı sağlar. 5’li derecelendirme sistemiyle uygulanır.

5. Spielberger Sürekli-Süreli Öfke Ölçeği (STAXI-2)

Yaş 18 yaş ve üzeri

Bu versiyon, bireyin genel öfke eğilimi ile anlık öfke tepkilerini ayrı ayrı değerlendirir. 57 maddelik ölçek, duygusal düzenleme süreçlerini anlamada özellikle terapötik çalışmalarda faydalıdır.

6. Öfke Denetimi Gözlem Formları

Yaş 5 yaş ve üzeri

Sözel anlatımın sınırlı olduğu yaş gruplarında, gözleme dayalı değerlendirme öne çıkar. Öğretmenler, ebeveynler veya uzmanlar tarafından doldurulur. Öfke davranışlarının sıklığı, süresi ve tetikleyicileri analiz edilir.

Yale-Brown Obsesyon Kompulsiyon Ölçeği, hem çocuklar hem de yetişkinler için geliştirilmiş iki ayrı versiyonuyla en çok başvurulan ölçme aracıdır. Klinik görüşme temelinde uygulanır. Obsesyon ve kompulsiyonlar ayrı ayrı değerlendirilir; şiddet, süre ve bireyin işlevselliği üzerindeki etkileri ölçülür. Çocuklar için CY-BOCS, yetişkinler için Y-BOCS adıyla kullanılır ve tanı sürecinde temel alınan araçlardan biridir.

Obsesif Kompulsif Envanteri – Gözden Geçirilmiş Versiyon (OCI-R), 16 yaş üzeri bireylerde kullanılan kısa ama kapsamlı bir özbildirim formudur. Temizlik, kontrol, düzen, tekrar gibi alt boyutlar üzerinden kişinin yaşadığı belirtiler değerlendirilir. Terapi süreci boyunca izleme amacıyla da kullanılır.

Maudsley Obsesif Kompulsif Envanteri (MOCI), özellikle temizlik, şüphecilik, tekrar ve yavaşlık gibi belirtileri hızlıca taramak için tercih edilen bir başka ölçektir. Katılımcının evet/hayır şeklinde yanıtladığı sorularla çalışır ve uygulaması oldukça pratiktir.

Çocuk ve ergenlerde sıklıkla kullanılan Leyton Obsesyonal Envanteri, 10–17 yaş aralığında obsesyon ve kompulsiyon belirtilerinin değerlendirilmesini sağlar. Form, belirtilerin şiddetiyle birlikte günlük yaşamdaki etkisini de dikkate alır.

Daha kısa sürede uygulanabilen bir ölçek olan Children’s Florida Obsessive Compulsive Inventory (C-FOCI), özellikle hızlı tarama gerektiren okul ya da klinik ortamlarında tercih edilir. Toplam 10 maddeden oluşur; 5’i obsesyon, 5’i kompulsiyon ile ilgilidir.

SCID-5’in OKB modülü, yapılandırılmış bir uzman görüşmesi yoluyla DSM-5 kriterlerine göre tanı koymayı amaçlar. Özbildirime değil, uzman gözlemine ve klinik yargıya dayanır. Yetişkin bireylerde kullanılır ve tanı koyma sürecinde oldukça güvenilir bir çerçeve sunar.

Spence Çocuk Anksiyete Ölçeği, 7 yaşından itibaren kullanılan ve çocuğun sosyal kaygı, ayrılık kaygısı, panik ya da obsesif düşünce gibi alanlardaki belirtilerini anlamaya yardımcı olan kapsamlı bir ölçektir. Hem çocuk hem de aile ve öğretmen gözlemlerine dayalı versiyonları vardır.

Durumluk-Sürekli Kaygı Envanteri, çocuk ve ergenlerin kaygı düzeyini hem anlık durumlara bağlı olarak hem de genel eğilim şeklinde değerlendirmek için geliştirilmiştir. Özellikle 9–12 yaş grubundaki çocuklar için uyarlanmış olan versiyonu (STAIC), bu yaş aralığında sıkça başvurulan bir araçtır.

Daha ileri yaşlarda (15 yaş ve üstü) kullanılan STAI, bireyin mevcut ruhsal durumuna özgü kaygı ile yapısal kaygı eğilimini birbirinden ayırt etmeye yarar. Yetişkinlerde de sıklıkla kullanılır.

Reynolds Çocuk ve Ergen Anksiyete Ölçeği, 6 yaşından itibaren uygulanabilir ve çocuğun kaygıyı nasıl deneyimlediğini hem bilişsel hem de fizyolojik düzeyde ele alır. Uygulaması kolaydır ve genellikle okul ortamında da tercih edilir.

Ergen ve yetişkin bireylerde kullanılan Beck Anksiyete Envanteri, kaygının özellikle fiziksel ve düşünsel belirtilerini ortaya koyar. Terapi sürecinin başında ve sonrasında değişimleri izlemek amacıyla da yaygın olarak tercih edilir.

Sosyal ilişkilerle ilgili kaygıları değerlendirmede kullanılan SAS-A (Sosyal Kaygı Ölçeği) ise özellikle ergenlik dönemindeki sosyal çekilme, utanma ya da sosyal ortamlardan kaçınma davranışlarını anlamada etkili bir araçtır.

Kaygı belirtilerine karşı duyarlılığı ölçen Anxiety Sensitivity Index (ASI) ise kişinin kaygı hissettiğinde ne ölçüde korku ve panik yaşadığını anlamaya yardımcı olur. Panik bozukluk ya da sağlıkla ilgili kaygıların araştırılmasında önemli yer tutar.

Disleksi tanısı, yalnızca bir gözleme dayalı olarak değil; çocuğun dil, okuma, yazma ve bilişsel gelişim alanlarındaki performansının dikkatle değerlendirilmesiyle konur. Bu amaçla hem uluslararası kaynaklı hem de Türkiye’de geliştirilmiş çeşitli ölçüm araçları kullanılır. Bu testler, çocuğun öğrenme sürecine dair daha bütüncül bir bakış sunar ve gerekli eğitim desteği için yol haritası oluşturur.

Erken yaş grubunda (4–6 yaş) kullanılan Dyslexia Early Screening Test (DEST), çocukların okuma güçlüğü açısından risk taşıyıp taşımadığını belirlemeye yönelik ön tarama amaçlı bir testtir. Uygulama sırasında sözel ve görsel bazı görevler yer alır. Kısa sürede tamamlanabilen bu test, tanıdan çok erken yönlendirme için yol göstericidir.

İlkokul ve ortaokul yaş grubundaki öğrenciler için kullanılan Dyslexia Screening Test (DST-J ve DST-S) ise çocuğun okuma, yazma, hafıza ve fonolojik farkındalık alanlarındaki becerilerini çok yönlü olarak değerlendiren bir test paketidir. Yaşa uygun farklı bölümleri içerir ve uygulaması bireyseldir.

Türkçeye uyarlanmış okuma-yazma değerlendirme testleri (Yöret, KOTT, DİPA gibi), çocuğun okuma hızı, yazı becerisi ve anlama düzeyini ölçmeye yarar. Bu testler genellikle öğretmen eşliğinde ya da bireysel olarak uygulanır ve çocuğun okuma yazma gelişimini sistemli biçimde ortaya koyar.

Bilişsel profili ortaya koymak amacıyla uygulanan WISC-V zeka testi, disleksiyle ilişkili olabilecek işlemleme hızı ve çalışma belleği gibi alanlarda önemli ipuçları verir. Bu test yalnızca uzman bir psikolog tarafından bireysel olarak uygulanabilir.

NEPSY-II, çocuğun dikkat, hafıza, motor beceriler ve dil gelişimi gibi pek çok alandaki performansını ölçen nöropsikolojik bir değerlendirme aracıdır. Fonolojik işleme ve sözel bellek alanlarına yönelik detaylı alt testler içerdiğinden, disleksi tanısı sürecinde destekleyici olarak kullanılır.

Ayrıcaokuma testleri ile çocuğun gerçek kelimeleri ve anlamsız kelimeleri nasıl çözdüğü analiz edilir. Otomatik okuma ve fonolojik farkındalık sorunları bu testler sayesinde daha net anlaşılabilir. Özellikle anlamsız kelimelerde yaşanan zorlanmalar, disleksiyle ilgili önemli bir belirti olabilir.

Türkiye’de geliştirilen DİTA, M-FAST, DİSBA gibi tarama testleri ise daha çok sınıf ortamında uygulanmak üzere tasarlanmıştır. Bu araçlar tanı koymaktan çok, öğretmenlerin ya da uzmanların riskli öğrencileri erken fark edip yönlendirmesini sağlar.

Conners Derecelendirme Ölçekleri, 6–18 yaş grubundaki çocuklar için öğretmen ve ebeveyn gözlemine dayalı bir formdur. Kısa sürede uygulanabilir ve dikkat, hiperaktivite, dürtüsellik gibi alanlardaki belirtileri sistematik şekilde değerlendirmeye olanak tanır.

WISC-V Zeka Testi, 6–16 yaş arasındaki çocuklara bireysel olarak uygulanır. Zekâ profiliyle birlikte işlemleme hızı, dikkat ve çalışma belleği gibi alanlara dair bilgiler sunar. Tanıya doğrudan hizmet etmese de bilişsel altyapıyı anlamak açısından önemli bir testtir.

TOVA, bilgisayar destekli bir dikkat ölçüm testidir. 4 yaş ve üzerindeki çocuklara uygulanabilir. Uyaranlara karşı verilen tepkiler analiz edilerek dikkat süresi ve dürtüsellik düzeyi hakkında nesnel veriler sağlar.

CAT / Frankfurter Dikkat Testi, özellikle 6–12 yaş grubunda görsel dikkat becerilerini anlamaya yöneliktir. Benzer görsellerin arasından belirli hedeflerin ayırt edilmesi üzerine kuruludur.

Bender-Gestalt Görsel Motor Algı Testi, 5 yaş ve üzerindeki çocuklarda görsel algı ve dikkat hatalarını değerlendirmek amacıyla kullanılır. Daha çok destekleyici bir araç olarak tercih edilir.

DSM-5 Tanı Ölçütleri Listesi, uzman görüşmesi sırasında kullanılır. DEHB tanısını koymak için gerekli olan temel 18 semptom bu listede yer alır. Öğretmen ve ebeveyn görüşmeleriyle birlikte değerlendirilir.

SNAP-IV Anketi, davranış sorunlarını da kapsayan bir diğer dikkat tarama aracıdır. Öğretmen ve ebeveynlerin gözlemlerine dayalı olarak doldurulur ve Conners ölçeğine benzer bir yapıdadır.

MOXO Dikkat Testi, çocuğun gerçek yaşam koşullarına benzer dikkat dağıtıcı uyaranlar altında nasıl performans gösterdiğini ölçen bilgisayar tabanlı bir testtir. Dikkat, zamanlama, dürtüsellik ve hiperaktivite boyutlarını ayrıntılı biçimde değerlendirir.

- Asperger sendromlu bireyler
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olanlar
- Down sendromu ve mozaik Down sendromu olan bireyler
- Otizm spektrum bozukluğu olanlar
- Gelişimsel gerilik ve disgrafi hastaları
- Diskalkuli ve disleksi hastaları
- Farklı özel öğrenme güçlüğü olan bireyler
- Benton Görsel Bellek Testi, kişide herhangi bir gelişimsel gerilik söz konusu olmada gerekli görüldüğü takdirde uygulanabilmektedir.